Ιερά Μητρόπολις Πισιδίας

Ἡ πνευματική καί λειτουργική ζωή στήν Σπάρτη

Ἡ λατρεία 

Ἡ εὐλάβεια τῶν Σπαρταλήδων δέν ἦταν μονάχα περιστασιακή, ἐπιτηδευμένη. Πήγαζε ἀπό μιά πίστη βαθύτατη. Ἦταν ἡ δύναμη τῆς παράδοσης, πού συντηροῦσε τήν ἀνάγκη τῆς πνευματικῆς τους ἐπιβίωσης καί ἐλευθερίας. Γιά τό λόγο αὐτό ἐκδηλωνόταν παντοῦ, ὅπου ἡ τέλεση ἑνός θρησκευτικοῦ καθήκοντος ἦταν ἀναγκαία. Μιά προσευχή λ.χ. ἦταν πάντα παρούσα, σέ κάθε καινούργια ἐκδήλωση, στό ἀπροσδόκητο συμβάν, στό ταξίδι, στήν ἄφιξη, στήν ἔναρξη τοῦ φαγητοῦ καί ἀμέσως μετά, στό καλωσόρισμα, στό κατευόδιο, στήν πρώτη ἔγερση τό πρωί, στή νυχτερινή κατάκλιση. Προσευχές, μικρές, λιγόλογες, λεπτολόγες, μ᾽ἐκείνη τή δύναμη πού ἔδινε ὁ αὐτοσχεδιασμός τῆς στιγμῆς καί ἡ ἐπίκληση τῆς Ἀλήθειας. Μιά εὐχή γιά κάθε περίσταση ( Πολλές ἀπό τίς εὐχές αὐτές τίς θυμᾶμαι, ἀπό μικρό παιδί, νά μέ συνοδεύουν στό σχολεῖο, στά ταξίδια, ἀκόμη καί στίς ἐκδρομές...) ἔδινε ὀμορφιά καί δύναμη στή στιγμή αὐτή, τήν ἔδενε μέ τό Ἀπόλυτο. 

Κάθε Κυριακή ἡ Λειτουργία γινόταν μέ ὅλους τούς τύπους καί μέ ἐξαιρετική κατάνυξη. Ἡ πίστη καί ἡ εὐλάβεια, ἡ στέρεη ἀφοσίωση τῶν Σπαρταλήδων στά θρησκευτικά τους καθήκοντα - ὅπως, ἄλλωστε, ὅλων τῶν Χριστιανῶν τῆς Μικρασίας - ἦταν παροιμιώδης. Οἱ ἐκκλησιαζόμενοι πήγαιναν στό Ναό πολύ νωρίς, ντυμένοι πάντα μέ εὐπρέπεια καί σοβαρότητα. Μέ ἀνάλογη εὐλάβεια παρακολουθοῦσαν τή θεία λειτουργία καί ἔπαιρναν τό ἀντίδωρο. Τίς παραμονές τῶν μεγάλων ἑορτῶν καί τά Σαββατόβραδα ὁ ἑσπερινός γινόταν μέ ὅλο τό τυπικό καί ὅλους τούς ψάλτες. 

Ἀλλά οἱ Κυριακές κι οἱ μεγάλες γιορτές δέν ἦσαν μονάχα οἱ μέρες τῆς ἀπόδοσης εὐχαριστιῶν στόν Κύριο. Ταὐτόχρονα ἦσαν καί μιά εὐκαιρία συνάντησης τῶν πιστῶν. Καί οἱ Ναοί στή Σπάρτη δέν ἦσαν μόνο τά κέντρα τῆς Ὀρθοδοξίας, ἀλλά καί ἄσβηστες ἑστίες τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἔτσι, ἄλλωστε, ἐξηγεῖται καί ἡ ἐξαιρετική φροντίδα πού ἔδειχναν οἱ Χριστιανοί γιά τή συντήρηση καί τή λαμπρή τους ἐμφάνιση. 

Μετά τήν ἀπόλυση τῆς ἐκκλησίας, οἱ ἄντρες ἔμεναν στόν περίβολο, νά συζητήσουν, καπνίζοντας ἕνα τσιγάρο. Ἦταν μιά εὐκαιρία νά συναντηθοῦν ὅλοι μαζί καί νά τά ποῦνε, παίρνοντας θάρρος, ὄχι μονάχα ἀπό τήν εὐλογία τοῦ Κυρίου, ἀλλά καί ἀπό τήν ἴδια τή δύναμη τῆς συνάθροισης. Ἐδῶ γινόταν ἡ ἀνταλλαγή ἀπόψεων γιά τά πράγματα τῆς κοινότητας καί συζητήσεις πάνω σέ θέματα πολιτικά καί ἐθνικά γενικότερα. Μέ τό πρόσχημα τῆς θρησκευτικῆς συγκέντρωσης, λοιπόν, καί τή νόμιμη κάλυψη τῆς ἐπίσημα ἀναγνωρισμένης Κυριακῆς ἀργίας, οἱ Χριστιανοί ζοῦσαν μέσα στή θέρμη ἑνός ἀστείρευτου πατριωτισμοῦ λίγες ὧρες ἀληθινῆς ἐλευθερίας καί ἀποδέσμευσης ἀπό τή σκλαβιά τῶν μόνιμων ἰδεῶν τῆς δουλείας. Ἦταν γι᾽αὐτό, πού κανείς δέν ἔλειπε ἀπό τήν ἐκκλησία τῆς Κυριακῆς, παρά μόνο γιά λόγους ἐξαιρετικούς - ὑγείας ἤ ἀπουσίας ἀπό τή Σπάρτη. (Σέ τέτοιο βαθμό προκαλοῦσε ἀνησυχία ἡ ἀπουσία ἑνός ἐνορίτη ἀπό τήν ἐκκλησία, πού ἦταν πιά πάγιο καθῆκον τῶν ἐπιτρόπων, νά ἐνδιαφερθοῦν γιά τούς λόγους της. Ἔτσι, ἀμέσως μετά τήν ἀπόλυση, τόν ἐπισκέφτονταν στό σπίτι του γιά τή διαπίστωσή τους). 

Ἡ Ἐξομολόγηση καί ἡ Μετάληψη ἦσαν τό εὐτυχισμένο τέρμα κάθε παρατεταμένης νηστείας. Ἡ νηστεία γινόταν μέ ὅλους τούς τύπους τῆς Ὀρθοδόξης παράδοσης. Τή Μεγάλη Σαρακοστή, πρίν ἀπό τά Χριστούγεννα, τό δεκαπενταύγουστο, τίς παραμονές τῶν μεγάλων ἑορτῶν. Ἀκόμη καί τίς Τετάρτες καί Παρασκευές ἀπέφευγαν τό κρέας καί τό βούτυρο. Κανείς δέν μποροῦσε νά κοινωνήσει, ἄν διατηροῦσε ἔχθρα ἤ ἔστω ψυχρότητα μέ κάποιον. Κι ἀκόμη : ἄν δέν φιλοῦσε τό χέρι τῶν γονιῶν του, τῶν μεγαλύτερων ἀδελφῶν καί συγγενῶν. Ἔτσι ἔπαιρνε τήν εὐχή τους καί ἦταν ἕτοιμος γιά τή Θεία Μετάληψη. 

Ἡ λατρεία μέσα στό σπίτι ἐκδηλωνόταν ἄψογα σέ ὅλες τίς μορφές τῆς παράδοσης. Κάθε σπίτι διατηροῦσε πλούσιο εἰκονοστάσι μέ εἰκόνες παλιές, πατροπαράδοτες, συνήθως μεγάλης καί κάποτε, ἀνυπολόγιστης ἀξίας. (Ἀρκετές ἀπό τίς εἰκόνες αὐτές, κυρίως μικροῦ μεγέθους, κατάφεραν οἱ Σπαρταλῆδες μέ μύριους κινδύνους, νά τίς φέρουν ἐδῶ. Ἄλλες τίς ἀπόθεσαν στούς Ναούς κι ἄλλες κοσμοῦν τά εἰκονοστάσια τους ἐδῶ, σήμερα). Δίπλα στίς εἰκόνες βάγια ἀπό τήν Κυριακή τῶν Βαΐων, κλῶνοι βασιλικοῦ ἀπό τή μέρα τοῦ Σταυροῦ. Ἕνα καντήλι φώτιζε κάθε σπίτι τίς νύχτες ἤ καί τίς μέρες στίς μεγάλες γιορτές. Στίς παραμονές τους, ἀλλά καί τά Σαββατόβραδα ὁ ἀνάερος καπνός τοῦ λιβανιοῦ εὐωδίαζε τό σπίτι κατανυκτικά. 

Ὁ Ἁγιασμός τοῦ σπιτιοῦ γινόταν τακτικά στήν πρώτη ἤ τίς πρῶτες μέρες κάθε μῆνα σέ ὅλα τά σπίτια. Συχνά ἦσαν καί τά Εὐχέλαια, κυρίως στή Μ. Ἑβδομάδα, ἀλλά καί σέ ἄλλες περιπτώσεις. Ἦταν κι αὐτά μιά ἀκόμη εὐκαιρία σύναξης τῶν συγγενῶν καί φίλων. Οἱ Ἀρτοκλασίες γίνονταν ἰδίως στίς ὀνομαστικές γιορτές. Ἐνδιαφέρουσα λεπτομέρεια : ὁ νεωκόρος, ἀπό τήν προηγούμενη μέρα, μοίραζε μιά λαμπάδα σέ κάθε καλεσμένο. Ἦταν ἡ ἐπίσημη πρόσκληση. 

Μέσα στά σπίτια ἀκούγονταν τροπάρια πολύ συχνά καί σέ κάθε περίσταση. Οἱ Σπαρταλῆδες γνώριζαν πολλά καί, ἀνάλογα μέ τή γιορτή, οἱ ψαλμωδίες δονοῦσαν μέ λεπτότητα τήν ἀτμόσφαιρα τοῦ σπιτιοῦ μ᾽ἕνα βαθύτερο αἴσθημα ἐλευθερίας, πού ἔδινε ἡ κρυψώνα τοῦ οἰκογενειακοῦ τους ἀσύλου. 

Ἀπό τό βιβλίο Η ΣΠΑΡΤΗ ΤΗΣ Μ. ΑΣΙΑΣ, σελ. 283-287.