Ιερά Μητρόπολις Πισιδίας

ΑΤΤΑΛΕΙΑ - (ANTALYA)

Μέχρι τόν ξεριζωμό στήν Ἀττάλεια ζοῦσαν περίπου 14.000 χριστιανοί.¹ Κατά τή χειμερινή περίοδο ἐδῶ ζοῦσε καί ὁ Μητροπολίτης Πισιδίας, γιά ποιμαντικούς ἀλλά καί κλιματολογικούς λόγους. (Ἡ Σπάρτη τῆς Πισιδίας, ἕδρα τῆς Μητροπόλεως Πισιδίας βρίσκεται σέ ὑψόμετρο 1050 μέτρων καί τόν χειμῶνα ἐπικρατεῖ δριμύ ψῦχος).

 Τό ἔτος 1895 μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε τελείως τίς Ἐκκλησίες τοῦ Ἁγίου Δημητρίου καί τοῦ Ἁγίου Λεοντίου καί 500 περίπου σπίτια τοῦ ἑλληνικοῦ οἰκισμοῦ. ’Αξιοσημείωτο εἶναι τό ὅτι στήν Ἀθήνα, ἀμέσως μετά τή θλιβερή εἴδηση,συγκροτήθηκε Ἐρανική Ἐπιτροπή μέ πρόεδρο τόν τότε διευθυντή τῆς Ριζαρείου Ἐκκλησιαστικής Σχολῆς Μητροπολίτη Πενταπόλεως Νεκτάριο(γνωστόν πλέον Ἅγιον Νεκτάριον), ἡ ὁποία συγκέντρωσε τό ποσόν τῶν 5.691 δρχ. καί τό ἀπέστειλε στόν Μητροπολίτη Πισιδίας γιά τήν ἀνόρθωση τῶν ἀποτεφρωθέντων Ἐκπαιδευτηρίων.² Σύντομα οἱ χριστιανοί τῆς Ἀττάλειας δημιούργησαν νέες συνοικίες μέ τούς ἱερούς ναούς Ἁγ. Παντελεήμονος καί Ἁγ. Γεωργίου.

Ἔτσι στήν Ἀττάλεια πρίν τόν διωγμό λειτουργοῦσαν οἱ Ἐκκλησίες :

1. Εἰσόδια τῆς Θεοτόκου, (Παναγία) μέ ὑψηλό κωδωνοστάσιο. Λειτουργοῦσε τακτικά ὡς Ἐνοριακός ναός.

2. Ἅγιος Παντελεήμων, Μητροπολιτικός Ναός, ἔξω τοῦ Φρουρίου. Κτίσθηκε μέ δωρεά τοῦ Εὐστρατίου Δανιήλογλου, γνωστοῦ ὡς Χατζη-Στράτ Ἀγᾶ, κατά τά ἔτη 1862-1866, σύμφωνα μέ τό ἱδρυτικό πατριαρχικό γράμμα τοῦ Σωφρονίου τοῦ Γ΄.

Τόν ναόν τόν ἔκτισε στήν αὐλή τοῦ Νοσοκομείου. Ἐκεῖ ἦταν ἐπίσης ἡ χειμερινή κατοικία τοῦ Μητροπολίτη Πισιδίας, τό ἀρχοντικό τοῦ ἱδρυτῆ, τό Σχολεῖο καί ὁ Οἶκος τοῦ Ἔθνους, ὅπου μέ ἔξοδα τοῦ ἱδρυτῆ μποροῦσαν νά διαμένουν οἱ φτωχοί καί νά ἔχουν τό φαγητό τους.

Ὁ παπα-Νικόλας Καπόγλου (Παπανικολάου) μέ τήν οἰκογένειά του.

Ἔτσι ὁ Ἱερός Ναός τοῦ Ἁγ. Παντελεήμονος μέ τή θαυματουργή εἰκόνα του, κατά τόν ιθ΄ καί κ΄ αἰῶνα, μέχρι τόν διωγμό τοῦ 1922, ἀποτελοῦσε τό κέντρο τῆς κοινοτικῆς ζωῆς καί δραστηριότητας τῶν Ρωμηῶν τῆς Ἀττάλειας. Στή μνήμη τοῦ Ἁγ. Παντελεήμονος, τήν 27^ην Ἰουλίου, στόν Ἱ. Ναό του γινόταν μεγάλο πανηγύρι μέ τή συμμετοχήν Ἀρχιερέα, ὅλων τῶν Ἱερέων τῆς περιοχῆς καί πλήθους πιστῶν. Ἡ Συντεχνία τῶν Κεραμουργῶν ἑτοίμαζε τήν Ἀρτοκλασία καί ὀργάνωνε συνεστίαση γιά τά μέλη της.

Ἀπό τούς τελευταίους ἐφημερίους τοῦ ναοῦ ἦταν καί ὁ παπα-Νικόλας (Νικόλαος Παπανικολάου).

Ἀξιόλογοι ψάλτες τοῦ Ἁγ. Παντελεήμονα ἦταν ὁ Σάββας Καμπούρογλου καί ὁ Χατζη-Νικόλας ὁ παιδονόμος, πτυχιοῦχος βυζαντινῆς καί εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς.³

3. Ἅγιος Νικόλαος. Βρισκόταν ἀνάμεσα ἀπό τίς συνοικίες τῶν Ρωμηῶν, μέσα στό κάστρο. Ἐκεῖ ἀπό παλαιά εἶχε τοποθετηθεῖ ἡ θαυματουργή Εἰκόνα τῆς Παναγίας τοῦ Κύκκου «Τζίκο-Παναγιά», πού εἶναι ἀντίγραφο τῆς Εἰκόνας τῆς Παναγίας τῆς Μονῆς Κύκκου Κύπρου. Κατά τήν παράδοση ἔχει ἱστορηθεῖ ἀπό τόν Εὐαγγελιστή Λουκᾶ.

Ἱ. Λείψανα τοῦ Ἁγ. Νικολάου στό Μουσεῖο τῆς Ἀττάλειας.

Ὁ ναός γιόρταζε στίς 6 Δεκεμβρίου τή μνήμην τοῦ Ἁγ. Νικολάου Ἀρχιεπισκόπου Μύρων τοῦ Θαυματουργοῦ καί τήν Κυριακή τῶν Μυροφόρων τήν θαυματουργή Εἰκόνα «Τζίκο Παναγιά», ἐξ αἰτίας θαύματος. Κατά τόν διωγμό τοῦ 1922, μέ τήν ἐπίβλεψη τοῦ ἐφημερίου τοῦ ναοῦ παπα-Παγκρατίου Τανταλίδη, φρόντισαν οἱ πρόσφυγες νά τήν καταθέσουν στόν Ναό τῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου τοῦ προσφυγικοῦ τότε οἰκισμοῦ Ταύρου. Ἐκεῖ, κάθε χρόνο, τήν Κυριακή τῶν Μυροφόρων ἐξακολουθοῦν νά προσέρχονται ἑκατοντάδες ἀπόγονοι τῶν Ἀτταλειωτῶν, γιά νά προσκυνήσουν καί νά τιμήσουν τήν θαυματουργή Εἰκόνα.

Τόν ναόν τοῦ Ἁγ. Νικολάου, μετά τήν Ἀνταλλαγή, τόν γκρέμισαν οἱ Τοπικές Ἀρχές γιά νά κάνουν πλατεῖα. ⁴

4. Ἅγιος Γεώργιος. Ὁ ναός τοῦ Ἁγίου Γεωργίου εἶχε κτισθεῖ μέσα στό κάστρο σέ μικρή ἀπόσταση ἀπό τόν Ἅγ. Νικόλαο. Ἦταν κυρίως προσκυνηματικός ναός, χάρις στήν θαυματουργή Εἰκόνα τοῦ Τροπαιοφόρου Ἁγίου. Ἐκτός ἀπό τήν ἡμέρα τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου, 23 Ἀπριλίου, γιόρταζε καί στίς 3 Νοεμβρίου τήν Ἀνακομιδήν καί κατάθεση τῶν ἱερῶν Λειψάνων τοῦ Ἁγ. Γεωργίου στόν ἐν Λύδδῃ ἐγκαινιασθέντα ναόν τοῦ Ἁγίου.

Ὅλοι οἱ Ἀτταλειῶτες γιά κάθε ἀνάγκη τους προσέρχονταν μέ βαθειά πίστη στήν θαυματουργή Εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, πού ὑπῆρχε μέσα στόν ναό του.

Οἱ γείτονες τοῦ ναοῦ πίστευαν ὅτι ἄκουγαν τίς νύχτες τόν καλπασμό τοῦ ἀλόγου τοῦ Ἁγίου, πού κατευθυνόταν, «ὡς ἀσθενούντων ἰατρός», στό σπίτι τοῦ ἀρρώστου πού εἶχε ἐπικαλεσθεῖ τήν βοήθειά του.⁵ Διηγοῦνταν πολλά θαύματα τοῦ Ἁγίου.

Τά τελευταῖα χρόνια στόν ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, πού ἔχει πλήρως ἀνακαινισθεῖ, φιλοξενεῖται τό Κέντρο Μεσογειακῶν Μελετῶν, κτῆμα τῆς βαθύπλουτης οἰκογένειας τῶν Κότς (Σουνᾶ καί Ἰνάν Κιράτς).

5. Ἅγιος Ἀλύπιος, ὁ Στυλίτης. Τόν ναό ἔχτισε ἡ οἰκογένεια τοῦ Ἐφραίμ Δανιήλογλου (γνωστοῦ ὡς Χατζη-Ἐβρέν Ἀγᾶς), ἐντός τοῦ Κάστρου. Στόν ναόν αὐτόν ὑπῆρχε ἡ θαυματουργή εἰκόνα τοῦ Ἁγ. Ἀποστόλου Φιλίππου, γι’αὐτό κάποιοι νόμιζαν ὅτι ὁ ναός ἦταν τοῦ Ἁγ. Φιλίππου.

Ὁ ὅσιος Ἀλύπιος καταγόταν ἀπό τήν Ἀδριανούπολη τῆς Παφλαγονίας καί ἔλαβε τήν ἐπωνυμίαν Κιονίτης, διότι ἐπί 50 χρόνια ἔζησε μέ προσευχή καί νηστεία ἐπάνω σέ ἕνα στῦλο. Ὁ ναός αὐτός ἔχει περιέλθει στήν κυριότητα ἰδιώτου, ὁ ὁποῖος τόν ἀνακαινίζει καί κατά καιρούς τελεῖται ἐκεῖ θεία Λειτουργία, γιά τούς Ὀρθοδόξους τῆς Ἀττάλειας. Μέ τή ραγδαία τουριστική ἀνάπτυξη τῆς Ἀττάλειας, κατά τά τελευταῖα χρόνια ὑπολογίζονται σέ ἀρκετές χιλιάδες οἱ ὀρθόδοξοι πού ἔχουν ἔλθει ἀπό σλαβικές χῶρες καί ἔχουν ἐγκατασταθεῖ μονίμως στήν περιοχή, ὅπου ἐργάζονται σέ τουριστικές κυρίως ἐπιχειρήσεις, γιά τήν ἐξυπηρέτηση ἑκατοντάδων χιλιάδων συμπατριωτῶν τους τουριστῶν.

Ὁ Ἱ. Ν. Ἁγ. Ἀλυπίου καί ἡ κτητορική ἐπιγραφή.

6. Ἅγιος Λεόντιος. Ἐπειδή κατά τή μεγάλη πυρκαγιά τοῦ 1895 κάηκε ὁ ναός τοῦ Ἁγ. Λεοντίου, στό ἰσόγειο τοῦ Παρθεναγωγείου τῆς Ἀττάλειας διαμορφώθηκε Παρεκκλήσιον τοῦ Ἁγίου Λεοντίου, ἐντός τοῦ ὁποίου – μέχρι τόν διωγμό – φυλάσσονταν τά ἱερά Λείψανα τοῦ Ἁγίου.

Ὁ Ἅγιος Λεόντιος εἶχε μαρτυρήσει στήν Πέργη ἐπί Διοκλητιανοῦ, μαζί μέ τούς ἄλλους 8 Μάρτυρες, τῶν ὁποίων τή μνήμην ἑορτάζουμε τήν 1^ην Αὐγούστου. 

Ἄλλοι Ναοί.

Ἐκτός αὐτῶν ὑπῆρχαν καί ἄλλοι ναοί καί παρεκκλήσια, τά ὁποῖα εἴτε μεταβλήθηκαν σέ τζαμιά εἴτε καταστράφηκαν.

α) Ὁ ἀρχαιότερος ναός τῆς Ἀττάλειας ἦταν ὁ τῆς Ἁγίας Εἰρήνης, τοῦ ε΄ αἰώνα, ὁ ὁποῖος μετά τήν τουρκική κατοχή μετατράπηκε σέ τζαμί. Κάηκε τό ἔτος 1895.⁶

β) Ἡ βυζαντινή Ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, μέ 6 τρούλλους, ὁ ὁποῖος μετατράπηκε σέ τέμενος. Τώρα εἶναι μουσεῖο.

Λέγεται ὅτι καί ὁ κυλινδρικός πύργος μέ τήν τετράγωνη βάση, κοντά στή θάλασσα, πού λέγεται Χίδιρλικ (=ἱερός τόπος), εἶχε χρησιμοποιηθεῖ ὡς Ἐκκλησία. Στούς τοίχους του διατηροῦνται νωπογραφίες ἀπό τή μεταβυζαντινή ἐποχή. Γιόρταζε τήν 23^ην Ἀπριλίου. Τόν ὀνόμαζαν Ἅη-Γιώργη Κουλεσή (=Πύργος τοῦ Ἁγίου Γεωργίου). Τόν γιόρταζαν καί οἱ Τοῦρκοι, οἱ ὁποῖοι τόν ὀνόμαζαν Χηδήρ-Ἐλλές.

Ὁ Πύργος Χίδιρλικ στήν Ἀττάλεια.

Τά Ἁγιάσματα

Ἐκτός τῶν κανονικῶν ναῶν ὑπῆρχαν καί τά Ἁγιάσματα:

Τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος σέ παραθαλάσσια περιοχή τοῦ Κάστρου τῆς Ἀττάλειας. Κατέβαιναν οἱ πιστοί μέ κεριά μιά ὑπόγεια σκάλα δέκα μέτρων, ὥσπου νά φθάσουν στό Ἁγίασμα. Ἁγιάζονταν μέ τό νερό, τό ὁποῖο θεωροῦσαν ὅτι θεράπευε ὅσους ἀρρώσταιναν ἀπό ἑλονοσία. Προσέτρεχαν ἐκεῖ ὄχι μόνον χριστιανοί, ἀλλά καί μουσουλμάνοι.

Ἕνα ἄλλο Ἁγίασμα ἦταν τοῦ Ἁγίου Εὐστρατίου, στήν παραλία, κάτω ἀπό τούς βράχους τοῦ Κεμικλίκ, μέσα σέ σπηλιά.⁷

Μετά τήν Καταστροφή πολλά ἐκκλησιαστικά κειμήλια τῶν ναῶν τῆς Ἀττάλειας διασώθηκαν καί βρίσκονται σήμερα στό Ἐθνικό Ἀρχαιολογικό Μουσεῖο τῆς Ἀττάλειας: ἱερές εἰκόνες, Ἱερά Λείψανα, Βημόθυρα, Ἅγια Ποτήρια, Δισκάρια καί διάφορα ἄλλα ἱερά σκεύη.

Ὁ χρυσοκέντητος Ἐπιτάφιος τῆς Παναγίας. «Προσφορά-δέησις» ἀρχόντων τῆς Ἀτταλείας.

Στό Σκευοφυλάκιο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου φυλάσσεται χρυσοκέντητος Ἐπιτάφιος τῆς Παναγίας, μέ τή Σκηνή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, πού εἶχε μεταφερθεῖ ἐκεῖ ἀπό τήν Ἀττάλεια. Ἦταν ἀφιέρωμα τῶν γνωστῶν Μεγάλων Εὐεργετῶν τῶν ναῶν τῆς Ἀττάλειας, τῆς οἰκογενείας τῶν Δανιηλίδων.⁸