Ιερά Μητρόπολις Πισιδίας

ΣΙΔΗ (Side)

Μία ἀπό τίς πλέον σημαντικές πόλεις τῆς Παμφυλίας ἦταν ἡ Σίδη. Βρίσκεται 80 περίπου χιλιόμετρα ἀνατολικά τῆς Ἀττάλειας.

Στήν ἀρχαία τοπική διάλεκτο ἡ λέξη σίδη σημαίνει ρόδι, πού συμβολίζει τήν ἀφθονία. Λέγεται ὅτι ἡ Σίδη ἄλλοτε ἦταν μικρό νησί μέ μῆκος 800 μέτρα καί πλάτος 300 μέτρα. Ἀπό αἰῶνες ὅμως εἶναι χερσόννησος.

Τόν ζ΄π.Χ.αἰώνα ἄποικοι τῆς Κύμης τῆς Αἰολίας ἦλθαν καί ἐγκαταστάθηκαν στή Σίδη, ὀχύρωσαν μέ ἰσχυρό κάστρο τήν πόλη καί τῆς προσέδωσαν μεγαλοπρέπεια. Ἀναδείχθηκε τό μεγαλύτερο λιμάνι τῆς Παμφυλίας, τήν ἐποχή ἐκείνη. Κατασκεύασε ἐμπορικό καί πολεμικό στόλο καί κυριάρχησε στίς ἐμπορικές συναλλαγές τῆς περιοχῆς. Ἀπό τόν ε΄ αἰώνα π.Χ. ἄρχισε νά κόβει δικά της νομίσματα.¹ Ἐπίσης διακρίθηκε ὡς ἀξιόλογο κέντρο γραμμάτων καί πολιτισμοῦ τῆς ἀνατολικῆς Μεσογείου. Τοῦτο φανερώνει καί τό γεγονός ὅτι ὁ Ἀντίοχος ὁ Ζ΄, ὁ ὁποῖος ἀνέβηκε στόν βασιλικό θρόνο τῆς Συρίας τό ἔτος 138 π.Χ., ὡς νέος εἶχε σταλεῖ στή Σίδη γιά νά σπουδάσει. Ἀπό τή Σίδη καταγόταν ὁ περίφημος βυζαντινός νομομαθής τοῦ στ΄ αἰώνα Τριβωνιανός, ὁ σοφιστής Τρωΐλος καί ὁ συγγενής τοῦ Τρωΐλου διάκονος Φίλιππος, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε μαθητής τοῦ Ρόδωνος, ἐξέχοντος διδασκάλου τῆς περίφημης Κατηχητικῆς Σχολῆς τῆς Ἀλεξανδρείας. Ὁ διάκονος Φίλιππος, ἐπί Θεοδοσίου τοῦ Α΄ (375-379), μετέφερε τό διδακτικό ἔργο του στή γενέτειρά του Σίδη καί ἀναδείχθηκε πολύτιμος συνεργάτης τοῦ τότε Ἐπισκόπου Σίδης Ἰωάννη. Μεταξύ ἄλλων ἔγραψε Ἱστορίαν τῶν Χριστιανῶν, ἀποτελούμενη ἀπό 36 τόμους.

Στή Σίδη ὑπῆρχε Ἰουδαϊκή Κοινότητα ἀπό τούς ἑλληνιστικούς χρόνους (περί τό 140 π.Χ.), ἡ ὁποία ἐπιβίωσε μέχρι τό τέλος τῆς πρωτοβυζαντινῆς περιόδου. Ἑπομένως, κατά τούς Ἀποστολικούς χρόνους, ὑπῆρχαν Ἑβραῖοι στή Σίδη καί εἶναι ἐνδεχόμενο κάποιοι ἀπό αὐτούς νά ἦσαν ἀνάμεσα σ᾽ἐκείνους πού εἶχαν πάει ἀπό τήν Παμφυλία στά Ἱεροσόλυμα γιά νά γιορτάσουν τήν Πεντηκοστή. Καί τήν ἡμέρα ἐκείνη, ὅπως μᾶς πληροφοροῦν οἱ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, μετά τήν ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι βγῆκαν καί μίλησαν στό πλῆθος πού εἶχε συγκεντρωθεῖ ἐκεῖ. Μεταξύ ἄλλων «καί οἱ κατοικοῦντες τήν Ἀσίαν, Φρυγίαν τε καί Παμφυλίαν Ἰουδαῖοι τε καί προσήλυτοι ἤκουον τά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ».³

Ἄραγε νά πίστεψαν κάποιοι ἀπό αὐτούς στόν Χριστό καί νά μετέφεραν τό εὐαγγελικό μήνυμα στήν πατρίδα τους ; Δέν ἔχουμε καμμία σχετική πληροφορία. Πάντως φαίνεται ὅτι ἐνωρίς ἐξαπλώθηκε ὁ Χριστιανισμός στή Σίδη.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, κατά τήν πρώτη του περιοδεία, μέ τόν Ἀπόστολο Βαρνάβα εἶχαν ἱδρύσει Ἐκκλησίες καί εἶχαν χειροτονήσει Ἐπισκόπους σέ διάφορες πόλεις τῆς γειτονικῆς Πισιδίας. Ἀλλά καί στήν κοντινή Πέργη, πρωτεύουσα τῆς Παμφυλίας, εἶχαν κηρύξει τό Εὐαγγέλιο. Γιά τόν λόγον αὐτόν φαίνεται οἱ χριστιανοί τῆς Σίδης, ἀνήγειραν στήν πόλη τους μεγαλοπρεπῆ ναόν, πρός τιμήν τοῦ Μεγάλου τῶν Ἐθνῶν Ἀποστόλου Παύλου, τά ἐρείπια τοῦ ὁποίου ἔφερε στό φῶς ἡ ἀρχαιολογική σκαπάνη κατά τίς ἀνασκαφές τῆς εἰκοσαετίας 1947-1966. Ἀπό αὐτό, ἀλλά καί ἀπό τήν ἐνωρίς ὕπαρξη Μαρτύρων στή Σίδη, καταδεικνύεται ὅτι κατά τούς τρεῖς πρώτους χριστιανικούς αἰῶνες ἡ Ἐκκλησία εἶχε ἑδραιωθεῖ στή Σίδη. Κατά μίαν πληροφορία ὁ Ἐπίσκοπος Ξενοφῶν,⁴ πρῶτος γνωστός Ἐπίσκοπος Σίδης, περί τά τέλη τοῦ Γ΄ αἰώνα, διαδέχθηκε μίαν σειράν Ἐπισκόπων, τῶν ὁποίων ὁ πρῶτος ὑπῆρξε μαθητής τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου καί Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου. Ὡς γνωστόν, ὁ «Ἠγαπημένος μαθητής» τοῦ Κυρίου Εὐαγγελιστής Ἰωάννης, μετά τήν καταστροφή τῆς Ἱερουσαλήμ (70 μ.Χ.) ἀπό τόν ρωμαῖο στρατηγό Τίτο, κήρυξε τό Εὐαγγέλιο σέ διάφορες περιοχές τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, καί μετά τό μαρτύριο τοῦ Ἀποστόλου Παύλου (67 μ.Χ.) κατέστησε τήν Ἔφεσο ἕδρα τοῦ ἀποστολικοῦ του ἔργου.

Τήν ἴδια περίπου ἐποχή, περί τά τέλη τοῦ γ΄καί ἀρχές δ΄αἰώνα, ἡ Σίδη ἀνέδειξε ἕναν ἐξέχοντα Ἱεράρχην, τόν Ἅγιον Εὑστάθιο Ἀρχιεπίσκοπο Ἀντιοχείας τῆς Μεγάλης (+337), ὁ ὁποῖος στήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Νικαίας διαδραμάτισε σπουδαῖο ρόλο καί μάλιστα ὡς Πρόεδρος αὐτῆς.⁵

Ἀπό τούς γνωστούς ἁγίους Μάρτυρες τῆς Σίδης, τῶν ὁποίων ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη, εἶναι ἀκόμη ὁ Ἅγιος Ἱερομάρτυς Κίνδεος, ὁ ὁποῖος ἦταν Πρεσβύτερος-Ἱερέας στή Σίδη, ὁ ἅγιος Πρόβος, ὁ ἅγιος Σεβῆρος καί ἄλλοι μάρτυρες, τῶν ὁποίων τά ὀνόματα δέν ἔχουν καταχωρισθεῖ στό Ἁγιολόγιο τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅπως εἶναι ὁ ἅγιος Μάρτυς Εἰρήναρχος, ὁ ὁποῖος μαρτύρησε τό 250 κατά τόν διωγμό τοῦ Δεκίου. Μόνον ὁ Θεός γνωρίζει πόσοι Μάρτυρες θηριομάχησαν στό ἀμφιθέατρο τῆς Σίδης, τό ὁποῖο ἦταν ἔτσι κατασκευασμένο, ὥστε νά διεξάγονται σ᾽αὐτό θηριομαχίες ἤ γιά νά ρίχνουν στά θηρία δούλους, θανατοποινίτες καί ἄλλους καταδίκους, νά τούς κατασπαράττουν τά θηρία. Τόν ε΄καί στ΄αἰώνα,⁶ τό ποτισμένο μέ αἷμα αὐτό ἀμφιθέατρο χρησιμοποιήθηκε ὡς ἀνοικτή Ἐκκλησία. Στούς χώρους κάτω ἀπό τίς κερκίδες εἶχαν διαμορφωθεῖ παρεκκλήσια⁷ γιά τίς λειτουργικές ἀνάγκες τῶν πιστῶν. Σώζονται μέχρι σήμερα τά ἀπομεινάρια τους.