Ιερά Μητρόπολις Πισιδίας

ΣΠΑΡΤΗ (ISPARTA)

Ἡ σημερινή πόλη, πού φέρει τό ὄνομα Isparta¹ τοποθετεῖται στή θέση τῆς ἀρχαίας πόλης Βάρις, ἡ ὁποία ὑπῆρξε ἕδρα Ἐπισκοπῆς, τουλάχιστον ἀπό τόν 7^ον αἰῶνα. Ἀπό τίς ἀρχές τοῦ 17^ου αἰῶνα ἡ Χριστιανική Κοινότητα τῆς Σπάρτης παρουσιάζεται ἀκμαία καί στήν πόλη αὐτή ἑδρεύει ὁ Μητροπολίτης Πισιδίας. Ἐπειδή ἡ πόλη βρίσκεται σέ ὑψόμετρο 1035 μέτρων καί τόν χειμώνα ἐπικρατεῖ δριμύ ψῦχος, ὁ Μητροπολίτης κατά τούς χειμερινούς μῆνες χρησιμοποιοῦσε ὡς ἕδρα του τήν Ἀττάλεια. Γιά τόν ἴδιο λόγο, ἐπειδή οἱ μεγάλοι ναοί τῆς Σπάρτης ἦταν ἀδύνατο νά θερμανθοῦν τόν χειμώνα, κάθε Ἐνορία φρόντιζε νά ἔχει καί ἀπό ἕναν, τουλάχιστον, μικρότερον ὑπόγειον ναό. 

Ὁ πληθυσμός τῆς Σπάρτης παρουσιάζει συνεχῆ αὔξηση. Τό 1522 ἦταν 8.000 κάτοικοι περίπου, τό 1910 18.000, τό δέ 1920 35.000 κάτοικοι. Φαίνεται ὅτι λόγω τῶν δυσμενῶν συνθηκῶν στά χωριά, πολλοί κατέφυγαν στήν πόλη. Ἀπό αὐτούς 8.000 ἦσαν Ὀρθόδοξοι Ρωμηοί. Σήμερα ὁ πληθυσμός της φθάνει τίς 250.000. 

Οἱ Ὀρθόδοξοι Ἕλληνες κατά τόν 18^ον, 19^ον αἰώνα καί μέχρι τόν ξεριζωμό ἔμειναν σέ τέσσερες συνοικίες, πού ἡ κάθε μία εἶχε τόν Ἐνοριακό ναό της καί τόν ἐφημέριο ἱερέα της. 

Στό κέντρο τῆς χριστιανικῆς συνοικίας (Κεμέρ) ἦταν ὁ Μητροπολιτικός ναός τῶν Γενεθλίων τῆς Θεοτόκου. Πέτρινος μεγαλοπρεπής ναός μέ καμπαναριό ὕψους 30 μέτρων καί πλούσιο ἐσωτερικό διάκοσμο. Δίπλα του ὁ ξύλινος ναός τοῦ Ἁγίου Φιλίππου, στόν ὁποῖον γίνονταν οἱ Θεῖες Λειτουργίες κατά τούς χειμερινούς μῆνες. Ὁ τελευταῖος ἐφημέριος τοῦ Μητροπολιτικοῦ ναοῦ ἦταν ὁ ἀείμνηστος Παπα-Ἰωακείμ Πεσματζόγλου, ὁ ὁποῖος τό ἔτος 1913 εἶχε χειροτονηθεῖ Πρεσβύτερος-Ἱερέας ἀπό τόν ἀείμνηστον Ἐπίσκοπον Πατάρων Μελέτιον (τότε Βοηθόν Ἐπίσκοπον τοῦ Μητροπολίτου Πισιδίας). 

Ἡ Ἐνορία τοῦ συνοικισμοῦ Τζαβούζ εἶχε ὡς κέντρο τῆς λατρευτικῆς της ζωῆς τόν ναόν τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου. Μεγάλος πέτρινος ναός μέ ὡρολογοστάσιο ὕψους 18 μέτρων. Τό ρολόϊ του χτυποῦσε τίς ὧρες μέ καμπάνες. Ἡ θεμελίωση τοῦ ναοῦ ἔγινε τό 1837, ἐνῶ τό χτίσιμό του τελείωσε στά 1860. Ἦταν ἐξοπλισμένος μέ ὑπέροχο τέμπλο, κρυστάλλινους πολυελαίους, ἀσημένια ἱερά σκεύη καί ὅλα τά ἀναγκαῖα. Ὁ ναός λειτουργοῦσε μόνον τούς θερινούς μῆνες. Τόν χειμῶνα λειτουργοῦσε ὁ ναός τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, πού ἦταν καί αὐτός πέτρινος ἀλλά ὑπόγειος. Καί αὐτοῦ ὁ ἐξοπλισμός ἦταν ἀξιόλογος. Μόνον ὁ ἀσημένιος πολυέλαιός του μέ 30 καντήλια καί 30 κηροπήγια, ζύγιζε 72 ὀκάδες (92 κιλά). 

Δίπλα ἀκριβῶς στόν Ἅγιο Γεώργιον ὑπῆρχε τό Μετόχι τῆς Παναγίας Κύκκου, ἀφιερωμένο στά Σχολεῖα. Ἐφημέριος στόν Ἱ. Ν. Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου μέχρι τό 1913, ἦταν ὁ Παπα-Γεράσιμος Θωμόγλου, πού διακρινόταν γιά τή σεμνότητα καί τό ἄψογο ἦθος του. Ἦταν καί δάσκαλος. 

 Ἡ Ἐνορία τῶν Ταξιαρχῶν (Θεμέλ) εἶχε τρεῖς ναούς. Τόν Ἱ. Ν. Ταξιαρχῶν, πέτρινον, χτισμένον στά 1805, μέ δωρεά τῆς οἰκογενείας Ἀζίλογλου. Ὅλα τά ἱερά του σκεύη καί τά ἄλλα ἀντικείμενα ἦσαν περίτεχνα. Εἶχε σκαλιστά ἀσημένια-ἐπίχρυσα ἱερά δισκοπότηρα, ἀργυρά Εὐαγγέλια, ὁ δέ ἀσημένιος κεντρικός πολυέλαιος του μέ 42 κανδήλια καί 42 κηροπήγια, ἀρχαιολογικῆς ἀξίας, ζύγιζε 80 ὀκάδες (102 κιλά). 

Ἀπ΄ὅλα αὐτά γνωρίζουμε ὅτι σώζεται μόνον τό ὑπέροχο τέμπλο του, σέ ἀρίστη κατάσταση, στό Μουσεῖον ἐκκλησιαστικῶν κειμηλίων τῆς Σχολῆς «Τζουχουριέτ μεκτεπί» στήν Isparta.² 

 Τόν χειμώνα λειτουργοῦσε ὁ ναός τοῦ Ἁγίου Νικολάου, πού εἶχε ἀναστηλωθεῖ στά 1650. (Ἡ παράδοση τόν τοποθετοῦσε χρονολογικά στά 800 περίπου μ.Χ.). 

 Ὁ τρίτος στήν ἴδια Ἐνορία ναός τοῦ Ἁγίου Εὑσταθίου ἦταν βυζαντινός καί εἶχε ἀναστηλωθεῖ στά 1884, μέ δωρεά τοῦ Ἰωακείμ Ἀγιάνογλου. 

Καί τῶν δύο τελευταίων αὐτῶν ναῶν ὁ ἐξοπλισμός δέν ὑστεροῦσε σέ καλλιτεχνική ἀξία. 

 Στήν Ἐνορία Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, στό Ἔμρ, ὑπῆρχε ὁ μεγάλος ὁμώνυμος ναός, χτισμένος μέ πέτρα στά 1794, πάνω στά θεμέλια παλαιότερου βυζαντινοῦ ναοῦ. Ἦταν τρίκλιτη Βασιλική μέ τροῦλλο, διαμέτρου 15 μέτρων. Κάτω ἀπό τό Ἱερό Βῆμα ὑπῆρχε ὑπόγειος ναός, ἀφιερωμένος στόν Ἅγιο Παντελεήμονα καί σ΄αὐτόν τελοῦνταν οἱ Θ. Λειτουργίες τόν χειμώνα. Ἀνάμεσα στά ἄλλα ἱερά σκεύη, ξεχώριζε ὁ παμπάλαιος σταυρός ἀπό χρυσάφι καθαρό – 2,5 ὀκάδες βάρος (3.200 γραμμάρια) – μέ πολύτιμες πέτρες, καί ὁ παλαιός κεντημένος μέ χρυσό καί ἀσήμι Ἐπιτάφιος, ἀνυπολόγιστης ἀξίας. Ἀπό τόν μεγάλο αὐτόν ναό σήμερα δέν σώζεται τίποτε. 

 Ἀπό τόν ναόν τῆς Ἁγίας Βαρβάρας τῆς ἴδιας Ἐνοριας ὑπάρχουν μόνον ἐρείπια.

 Στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Σπάρτης, ἐκτός ἀπό τούς παραπάνω ναούς πού ἀναφέραμε, ὑπῆρχαν καί ἄλλοι ναοί, πού μέ τά χρόνια ἐρειπώθηκαν ἤ μεταβλήθηκαν σέ μουσουλμανικά τεμένη. Ἐπίσης ἀρκετά Ἐξωκκλήσια, ὅπως τό γραφικό ἐξωκκλήσι τῶν Ἁγίων Κηρύκου καί Ἰουλίττας, πού πανηγύριζε μέ συμμετοχή πλήθους πιστῶν στίς 15 Ἰουλίου. Ἦταν χτισμένο μέσα σέ πυκνή βλάστηση καί κοντά στά τρεχούμενα νερά τοῦ Ἰλλαβούς. Ἡ παράδοση λέει ὅτι ἐκεῖ εἶχε καταφύγει ἡ Ἁγία Ἰουλίττα μέ τό τρίχρονο γυιό της Κήρυκο ἀπό τήν πατρίδα της Ἰκόνιο, γιά νά ἀποφύγει τόν διωγμό, πού εἶχε ξεσπάσει ἐκεῖ. Ἀλλά ὁ τόπος ἦταν ἄνυδρος καί τό παιδί της διψοῦσε. Κι ἐκείνη, μέ τήν προσευχή της, ἔκανε νά βγεῖ νερό.³ Πολλά θαυμαστά ἔχουν συμβεῖ στήν πηγή αὐτή, μέχρι τόν καιρό τῆς προσφυγιᾶς. 

- Πέτρινη Παναγιά (Πετιρέ Μπανιά). Τό ἐξωκκλήσι αὐτό ἦταν στό δρόμο γιά τό Γιαλοβάτς. 

- Μυρτιδιώτισσα Παναγιά (Γκαζιλή Μπανιά). Ἴσως πῆρε τό ὄνομα ἀπό τίς ἄφθονες μυρτιές, πού ὑπῆρχαν ἐκεῖ (Γκαζέ =μυρτιά). 

- Τιμίου Σταυροῦ καί Ἁγίου Ἰωάννου, λίγο ἔξω ἀπό τήν πόλη. 

- Ἁγία Σοφία. Ὑπῆρχε στό χωράφι πού γειτόνευε μέ τό τζαμί Μεβλεβή Τεκκεσί, πού φαίνεται ὅτι πρῶτα ἦταν ναός ἀφιερωμένος στόν Ἀπόστολο Παῦλο. 

- Ἅγιος Γεώργιος, πού μετετράπηκε στό τέμενος τοῦ Τζεμαβλουσού.